🔻بازار کردستان:
بازار اقلیم کردستان عراق به یکی از کانون‌های اصلی دادوستد منطقه‌ای تبدیل شده است. اشتراک‌های قومی و فرهنگی، زبان مشترک و البته مرز زمینی گسترده با ایران، این منطقه را به مقصدی طبیعی برای صادرات ایرانی بدل کرده است. اما فراتر از نزدیکی جغرافیایی، پرسش اصلی این است: چرا محصولات ایرانی در کردستان تقاضای بیشتری دارند و چه منطقی پشت این مبادله نهفته است؟مزیت نسبی و منطق مبادله
در اقتصاد، اصل «مبادله بهینه» می‌گوید هر کشور باید بر کالاهایی تمرکز کند که در تولید آنها هزینه کمتری می‌پردازد یا کیفیت بالاتری ارائه می‌دهد.
اصل مبادله بهینه (Optimal Exchange Principle) یا همان منطق «بهینه‌سازی در مبادلات» یکی از پایه‌های اقتصاد خرد و نظریه مبادلات بین‌المللی است. خلاصه‌اش این است:
هر جامعه یا فرد اگر در تولید کالاها یا خدماتی که مزیت نسبی (comparative advantage) دارد تخصص پیدا کند و بقیه کالاها را از طریق مبادله به دست بیاورد، در نهایت وضعیت بهتری خواهد داشت تا اینکه بخواهد همه نیازهایش را خودش تولید کند.
اقلیم کردستان با وجود منابع نفتی، از نظر کشاورزی، صنایع غذایی و حتی مصالح ساختمانی ظرفیت محدودی دارد. از سوی دیگر ایران، درست در جوار آن، در همین حوزه‌ها توانایی تولید مازاد دارد. همین ناهم‌ترازی عرضه و تقاضا، موتور محرک تجارت میان دو طرف است.مواد غذایی: ذائقه مشترک
کردها از دیرباز به مصرف برنج ایرانی، چای و شیرینی‌های سنتی ایران خو گرفته‌اند. همین پیوند فرهنگی باعث شده است که محصولات غذایی ایرانی نه تنها کالایی وارداتی، بلکه بخشی از سبد مصرفی روزمره باشند. در مقایسه با برندهای ترکیه‌ای یا واردات گران‌قیمت اروپایی، ایران توانسته با قیمت مناسب و کیفیت قابل قبول جایگاه خود را حفظ کند.صادرات روی موج ساخت‌وساز
شهرهایی مانند اربیل و سلیمانیه طی دو دهه اخیر رشد عمرانی کم‌سابقه‌ای را تجربه کرده‌اند. برج‌ها، مجتمع‌های مسکونی و جاده‌های تازه‌ساز همه نیازمند قیر، سیمان و آهن‌آلات هستند. ایران با برخورداری از صنعت قوی در این بخش، قادر است با هزینه کمتر از رقبایی چون ترکیه و چین، کالا را به اقلیم برساند. در اینجا مزیت نسبی به وضوح عمل می‌کند: مازاد تولید ایران با نیاز فوری کردستان گره می‌خورد.بهداشت و دارو: در مصاف با رقبا
اگرچه برندهای خارجی در داروخانه‌های اربیل حضور دارند، اما قیمت بالای آنها و کمبود عرضه محلی، فضا را برای محصولات ایرانی باز گذاشته است. دارو و شوینده‌های ایرانی به دلیل ترکیب قیمت و کیفیت، توانسته‌اند اعتماد مصرف‌کننده کرد را جلب کنند؛ اعتمادی که برای تداوم مبادله بسیار کلیدی است.
لوازم خانگی: سازگاری با اقلیم
زمستان‌های سرد و تابستان‌های داغ کردستان، بازار مصرفی بزرگی برای وسایل سرمایشی و گرمایشی ایجاد کرده است. کولرهای آبی و بخاری‌های ایرانی به دلیل قیمت رقابتی و تناسب با شرایط اقلیمی، مشتریان وفاداری دارند.
میوه و سبزی تازه: برتری جغرافیایی ایران
در حوزه محصولات تازه، مزیت ایران آشکارتر از هر بخش دیگری است. فاصله کوتاه مرزی باعث می‌شود میوه‌های ایرانی با کمترین هزینه حمل و بالاترین تازگی به بازار کردستان برسد. همین ویژگی ایران را در برابر رقبای منطقه‌ای تقریباً دست‌بالا قرار می‌دهد.
بر اساس منطق مبادله بهینه، اقلیم کردستان دقیقاً در حوزه‌هایی به ایران وابسته است که این کشور مزیت نسبی دارد:
کشاورزی و مواد غذایی (به دلیل ذائقه و قیمت).
مصالح ساختمانی و پتروشیمی (به دلیل تولید مازاد و هزینه حمل پایین).
دارو و بهداشت (به دلیل اعتماد و قیمت).
محصولات اقلیمی‌محور مانند لوازم خانگی سرمایشی و گرمایشی.
به بیان دیگر، کردستان به بازار طبیعی ایران بدل شده است. با این حال، رقابت ترکیه و حتی برندهای آسیای شرقی رو به افزایش است. اگر ایران بخواهد موقعیت خود را تثبیت کند، باید کیفیت و تنوع کالا را ارتقا دهد و سازوکارهای توزیع مدرن‌تری ایجاد کند.
حاشیه سود پایین و خلا تبلیغات
ترکیه و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس حضور تبلیغاتی پررنگی در اقلیم دارند. برندهای آنها با سرمایه‌گذاری گسترده در بیلبورد، تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی، ذهنیت مصرف‌کنندگان را شکل داده‌اند.
ایران اگرچه در حوزه صادرات فیزیکی (غذا، مصالح، قیر، سیمان و …) سهم قابل توجهی دارد، اما در تبلیغات تجاری و بازاریابی مدرن سرمایه‌گذاری حداقلی کرده است.ضعف در استراتژی برندینگ ایرانی
بیشتر شرکت‌های ایرانی کالا را به شکل خام یا با بسته‌بندی ابتدایی صادر می‌کنند و هویت برند را در بازار مقصد نمی‌سازند.
عدم توجه به سلیقه محلی (طراحی بسته‌بندی، زبان کردی یا عربی در تبلیغات، سبک مصرف) باعث شده مصرف‌کننده کمتر با محصول ایرانی احساس تعلق کند.
موانع سیاسی و رسانه‌ای
بخشی از رسانه‌های اقلیم کردستان تحت تأثیر روابط سیاسی و اقتصادی با ترکیه یا کشورهای غربی هستند و به برندهای ایرانی کمتر فضای تبلیغاتی اختصاص می‌دهند.
هزینه و زیرساخت تبلیغات
تبلیغات در اقلیم هزینه بالایی دارد (بیلبوردهای اربیل و سلیمانیه عمدتاً در اختیار شرکت‌های ترکیه‌ای است).
شرکت‌های ایرانی معمولاً با حاشیه سود پایین فعالیت می‌کنند و بودجه‌ای برای تبلیغات جدی اختصاص نمی‌دهند.
عکس: بازارچه باشماق