🔻هیوا جمال
اخیراً از دو منطقه گردشگری گوناگون در اقلیم کردستان بازدید کردم؛ پنجشنبه گذشته در بیاره هورامان بودم و دو هفته قبل در ناحیه‌ای نزدیک بادینان. کارفرمایان هر دو منطقه در مورد تعداد زیاد گردشگران، به ویژه در فصل تابستان، که می‌توانند درآمد خوبی کسب کنند، صحبت کردند، اما من متوجه چندین نقطه ضعف و مشکل اساسی شدم که نیاز به توجه فوری دارند.
زیرساخت ناکارآمد: جاده‌های نظامی برای گردشگری!
اولین و مهم‌ترین مشکل، جاده‌های نامناسب است که ستون فقرات بخش گردشگری محسوب می‌شود. جاده‌های هر دو منطقه عمدتاً یک طرفه، قدیمی و نامناسب برای تردد گردشگران هستند. این بیشتر شبیه یک رویکرد نظامی است تا گردشگری. علاوه بر فقدان علائم و دستورالعمل‌های مناسب، محیط و جاده‌های اطراف تا رسیدن به جاذبه‌های گردشگری، تمیز نیستند و ظاهری زشت و ناخوشایند دارند.
مشکلات حقوقی و اداری: موانع سرمایه‌گذاری
یکی دیگر از مشکلات عمده مربوط به زمین و جنبه‌های قانونی آن است. بسیاری از مناطق تحت عنوان پروژه‌های گردشگری به عنوان زمین کشاورزی ثبت شده‌اند، در حالی که هیچ محصول کشاورزی در آنجاها کشت نمی‌شود. حتی برخی از مکان‌ها با منابع آب طبیعی زیبا و رنگین‌کمان‌هایی که فقط چشم گردشگران به آنها می‌افتد، هنوز هم کشاورزی محسوب می‌شوند. ضمن اینکه تعلیق ثبت رسمی اراضی در روستاها و دولتی‌سازی مناطق گردشکری به مانعی بزرگ برای هرگونه اقدام سرمایه‌گذاری تبدیل شده است.
مقاومت مردم و سهل‌انگاری دولت
جالب این‌جاست که بیشتر پروژه‌های گردشگری محصول تلاش‌های فردی و خانوادگی هستند. صاحبان آنها پروژه‌های خود را با حداقل سهولت مدیریت می‌کنند و گاهی اوقات با مانع مواجه می‌شوند. در بادینان، از یکی از آنها پرسیدم: “برای ارائه محصولات محلی از دولت چه می‌خواهید؟” او پاسخ داد: “من نمی‌خواهم او کاری برای من انجام دهد، فقط بگذارید کار خودم را انجام دهم.” این نشان می‌دهد که سطح خدمات و توسعه بخش گردشگری به دلیل عدم حمایت دولت نه تنها کارساز نیست که مخل است.
ویرانی تجربه مسافر: از نایلون تا پنیر
وقتی گردشگران از یک منطقه طبیعی بازدید می‌کنند، انتظار یک تجربه طبیعی و اصیل را دارند، اما متأسفانه در میان مناظر زیبای هورامان و بادینان، خدمات پر از مواد غیرطبیعی و ناسالم است. برای مثال، زیر درخت کهنسال، یک میز نایلونی و کاسه‌های پلاستیکی به شما داده می‌شود. یا در روستای سولاو، صبحانه با پنیر و ماست ترکی سرو می‌شود. این کار، گردشگر را از تجربه اصلی جدا می‌کند و محصول محلی را نادیده می‌گیرد.
پیشنهادهای راهگشا
دولت می‌تواند نقش موثری در رسیدگی به این مسائل ایفا کند. می‌توان چندین کارخانه کوچک متخصص در تولید محصولات محلی (مانند کوزه‌های سفالی، میزهای حصیری، محصولات لبنی) در مناطق گردشگری تأسیس کرد که هم باعث ایجاد شغل می‌شود و هم تجربه اصیل‌تری را برای گردشگران رقم می زند. همچنین می‌تواند پلی بین بخش خصوصی و مالکان زمین باشد تا پروژه‌های گردشگری در مقیاس بزرگ و استراتژیک را متفقا به سرانجام برسانند. همانطور که مردم محلی گفتند، بیشتر بازسازی‌ها به تنهایی و توسط مردم محلی انجام شده است. حمایت دولت یا وجود ندارد یا بسیار کم و ناموثر است.
🔻 🔻 🔻
سرمایه‌گذار هست، برنامه‌ریزی مشکل دارد
بازار کردستان: طبق داده‌های تحلیلی و اطلاعیه‌های رسمی، ورود گردشگران در سال ۲۰۲۳ حدود ۷ میلیون نفر برآورد شده و دولت اقلیم هدف ۲۰ میلیون نفر تا ۲۰۳۰ را پیگیری می‌کند. در خرداد ۱۴۰۴ (ژوئن ۲۰۲۵) پلتفرم «Visit Kurdistan» برای هم‌افزایی خصوصی–دولتی رونمایی شد و هدف میان‌مدت ۲۰ میلیون گردشگر تا ۲۰۳۵ نیز اعلام شد.
هیأت سرمایه‌گذاری اقلیم گزارش کرده در سال ۲۰۲۴ دست‌کم ۱۷ پروژه جدید گردشگری با ارزشی بیش از ۱۷۴ میلیون دلار مجوز گرفته‌اند. علاوه بر این، در نیمه اول ۲۰۲۵ مجموع سرمایه‌گذاری (همه بخش‌ها) ۱.۲۵ میلیارد دلار در ۷۹ پروژه اعلام شده که بخشی از آن به گردشگری و خدمات شهری مرتبط است.
وزارت شهرداری‌ها و گردشگری در ۲۰۲۴ فقط در اربیل و دهوک ۴۲۲ میلیارد دینار روی پروژه‌های توسعه شهری سرمایه‌گذاری/هزینه‌گذاری کرده (شهرسازی، فضاهای عمومی، زیباسازی) که به‌طور غیرمستقیم ظرفیت گردشگری را بالا می‌برد.
گزارش‌های تجاری از ورود زنجیره‌های جدید (از جمله یک زنجیره کویتی برای اربیل) خبر می‌دهند؛ همچنین اقامتگاه‌های رده لوکس در دهوک ظاهر شده‌اند؛ این‌ها نشان‌دهنده افزایش علاقۀ برندهای منطقه‌ای به بازار اقلیم است.
واحد سرمایه‌گذاری خارجی KBOI به سرمایه‌گذاران در طی فرایندهای صدور مجوز، تخصیص زمین و تعاملات نهادی کمک می‌کند؛ فهرست‌های «پروژه‌های دارای مجوز» برای سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۱ منتشر شده و از ۲۰۲۴ به بعد نیز انتشارهای خبری–تحلیلی درباره پروژه‌های جدید ادامه دارد. تحلیل‌های تخصصی (۲۰۲۴) علاوه بر رشد تقاضا، به ریسک‌های امنیتی، تنش‌های بین‌المللی و شکاف‌های نهادی اشاره می‌کنند؛ با این‌حال مسیر تنوع‌بخشی اقتصادی از طریق گردشگری همچنان در دستور کار است.
نظر به چرخه‌های تقاضا می‌توان چنین استدلال کرد که تجربه ۲۰۱۴–۲۰۱۸ نشان داد رویدادهای سیاسی/ امنیتی می‌تواند بهره‌برداری پروژه‌های گردشگری را کند کند. برنامه‌های ۲۰۲۴–۲۰۲۵ با اتکای بیشتر به مشارکت خصوصی و رویدادمحوری درحال جبران‌اند.